Document Type : Original Article
Authors
1 Payame Noor University of Gorgan, Iran.
2 Teacher, Golestan, Iran.
3 PhD student , Kharazmi University,,Tehran, Iran.
Abstract
Keywords
مقدمه در نظام کنونی آموزش و پرورش بر امر یادگیری و آموزش دانش‌آموزان با هدف پیشرفت آنها در زمینه تحصیلی تأکید می‌گردد. در یادگیری بعضی از محتواهای آموزشی ساده و بعضی دشوار هستند. برخی محتواها نیازمند یادگیری عناصر به صورت مجزا و مستقل و برخی دیگر، نیاز به برقراری ارتباط بین چندین عنصر اطلاعاتی هستند (مظلومیان، رستگار و صیف، 1397). علاوه بر تعداد عناصر و میزان تعامل بین عناصر محتوای آموزشی نحوه ارایه‌ی محتوا و خود یادگیرنده (مبتدی) نیز می‌توانند موجب افزایش بار شناختی شوند . نظریۀ بار شناختی، بیانگر آن است که میزان اطلاعاتی که می‌توان در حافظۀ فعال در یک زمان مورد ذخیره و استفاده قرار داد بدون آنکه ظرفیت شناختی این حافظه را بیش از حد اشغال کند مقدار محدود و مشخص شده‌ای است (پاستور ، 2010 ). طبق نظریه بارشناختی سـه نـوع بـارشـناختی بـر حافظه کاری یادگیرنده تحمیل می‌شود، بارشناختی بـرون‌زاد که از طراحی‌های آموزشی ضعیف ناشی می‌شود، بارشـناختی درون‌زاد که ناشی از ارتباط درونی عناصر یادگیری است و بارشناختی مربوط که ناشی از تلاش‌های یادگیرنده برای ساخت طرحواره خود می‌باشد (ولایتی و همکاران، 1397). برای جلوگیری از اضـافه بـارشـناختی طراحی آموزشی مناسب باید بارشناختی درون زاد را مـدیریت کند، بار شـناختی بـرون‌زاد را کـاهش دهـد و بـار مربـوط را افزایش دهد (سوئلر، ون مرینبوئر و پاس ، 1998. ( اثرات بارشناختی شامل اثرات مثال حل شده و تکمیل مسئله، اثرتقسیم توجه، اثر مجرای حسی، اثر معکوس خبرگی، اثر افزونگی و اثر حذف راهنمایی می‌باشد (ون مرینبوئر و سوئلر ، 2015) بار شناختی، محدودیت‌های حافظۀ فعال آدمی را مورد توجه قرار می‌دهد. بارشناختی به سه صورت درونی، بیرونی و مطلوب می‌باشد (ریدی ، 2015) بار شناختی درونی، میزان دشواری محتوای مورد یادگیری است و این دشواری ذاتاً در محتوا وجود دارد. میزان این پیچیدگی با توجه به میزان تعامل‌پذیری عناصر یک محتوا مشخص می‌شود. بارشناختی بیرونی مربوط به روابط بین عناصر طراحی شدۀ محتوا در هنگام ارائۀ آن می‌باشد و نشان‌دهندۀ طراحی آموزشی ضعیف محتوا است. بارشناختی مطلوب میزان تلاش ذهنی یادگیرنده در ایجاد و خودکارسازی طرحواره‌های ذهنی است و به عوامل فردی از قبیل انگیزش و علاقه مربوط می‌شود (پاس و اسویلر ، 2012). با توجه به اینکه آموزش بارشناختی مبتنی بر حافظه کاری انسان است بر ابعاد روانی دانش‌آموزان تاثیر‌گذار است و با توجه به اینکه در درس ریاضی اضطراب ریاضی مسئله روانی شایع می‌باشد از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است (علیزاده و همکاران، 1396). عدم بهبود یادگیری در دانش‌آموزان در بلند مدت موجب ایجاد هراس و اضطراب می‌شود. اضطراب رایج‌ترین مشکل روانی و عاطفی در دوران نوجوانی دانش‌آموزان می‌باشد (الیور، مورفی، فرلند و رز؛ نقل از آقابزرگ، 1391). اضطراب یکی از علل عمده بیماری و اختلالات روانی است که بر عملکرد تحصیلی، اجتماعی، خانوادگی و... تأثیر می‌گذارد و سالانه میلیون‌ها دانش‌آموز و دانشجو را تحت تأثیر قرار می‌دهد (خلیلی، 1393) . اضطراب یک احساس دلواپسی منتشر شده، بسیار ناخوشایند و اغلب مبهم است که با یک یا چند احساس جسمی همراه می‌شود؛ مانند احساس خالی شدن سر دل، تنگی قفسه‌ای سینه، تپش قلب، تعریق، سر درد، یا میل جبری ناگهانی برای رفع ادرار، بی‌قراری و میل به حرکت نیز از علائم شایع آن است. در حقیقت اضطراب یک علامت هشداردهنده است که از خطری قریب الوقوع خبر می دهد و شخص را برای مقابله آماده می‌سازد (کاپلان و سادوک ، 2010). در سال‌های اخیر توجه پژوهشگران بر دانش‌آموزانی متمرکز شده است که چالش‌هایی در یادگیری ریاضی دارند. اختلال یادگیری ریاضی، در سال 1980، در سومین نسخه راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-III-TR) به عنوان یک اختلال مطرح شد که بر اساس تغییرات جدید در DSM-Vاز آن با عنوان اختلال یادگیری خاص با عنوان دیسکالکولیا یاد می‌شود و مشخصه‌های آن نقص در درک اعداد، حفظ کردن قواعد حساب، دقت یا روان بودن محاسبات، صحت استدلال ریاضی با اضطراب ریاضی یک مشکل هیجانی شایع در بین دانش‌آموزان دارای اختلال ریاضی است که عملکرد دانش‌آموزان را تحت تأثیر قرار می‌دهد.(زلفی و رضایی، 1394) با وجود نقش ویژه ریاضی در آموزش رسمی و عمومی، از نظر عده‌ای از دانش‌آموزان، ریاضی یک درس جذاب نیست و به آن علاقه چندانی نشان نمی‌دهند (شمس و تابع بردبار، 1390). پژوهش‌های انجام یافته در ایران و سایر کشورها نشان می‌دهد که برخی از دانش‌آموزان نگرش و عواطف منفی نسبت به درس ریاضی دارند (زمانی، سعیدی و سعیدی، 1391) . در پژوهشی که حسین بگلو و همکارانش (1398) تحت عنوان طراحی آموزشی چندرسانه‌ای مبتنی بر نظریه بارشناختی سوئلر و تعیین تاثیر آن بر هیجان تحصیلی درس ریاضی در فراگیران پایه سوم ابتدایی انجام دادند. به این نتیجه رسیدند که استفاده از طراحی آموزش چندرسانه‌ای مبتنی بر نظریة بارشناختی سوئلر به عنوان یکی از راه‌های کاهش هیجانهای منفی و افزایش هیجانهای مثبت تحصیلی فراگیران به‌کار رود. در پژوهشی که عبدی (1398) تحت عنوان کارایی آموزش مبتنی بر اثرات بارشناختی در درس علوم تجربی دانش‌آموزان پایة سوم مقطع ابتدایی انجام داد به این نتیجه رسید که میزان پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزانی که از طریق برنامه آموزشی مبتنی بر اثرات بارشناختی آموزش دیده بودند، بالاتر از دانش‌آموزان آموزش دیده با روش تدریس مرسوم و متداول بود . همچنین دانش‌آموزان گروه آزمایش بار شناختی کمتری از دانش‌آموزان گروه کنترل تجربه کردند. در پژوهشی که احمدی و همکارش (1390) تحت عنوان رابطه میان اضطراب ریاضی و سبک‌های یادگیری دانش‌آموزان انجام دادند به این نتیجه رسیدند میان اضطراب ریاضی و شیوه‌ی یادگیری مفهوم‌سازی انتزاعی رابطه‌ی منفی و معناداری موجود است که این رابطه، برای دانش‌آموزان پایه ی سوم، از نظر آماری معنادار بود. جانسون و فوسکو (2014) در پژوهشی تحت عنوان تفاوت‌های فردی عاطفی– خودکار آمدی– اعتماد به نفس، توانایی فردی با اختلالات مرتبط با اضطراب در امتحان ریاضی دانش‌آموز مدرسه ابتدایی انجام دادند . نتایج نشان داد که اضطراب و عملکرد آزمون ریاضی تنها برای کودکان با عاطفه منفی و سطوح پایین خودکارآمدی قابل پیش‌بینی و دانش‌آموزان با سطح بالایی از احساس خودکارآمدی، اضطراب کمتری بر عملکرد آزمون نشان دادند. زلفی و رضایی (1394) در پژوهش اثربخشی مداخله رایانه‌یار حافظه‌کاری بر اضطراب ریاضی، حافظه‌کاری و عملکرد ریاضی دانش‌آموزان دارای اختلال یادگیری ریاضی به این نتیجه رسیدند که آموزش حافظه کاری می‌تواند به عنوان یک روش مداخله‌ای در پیشرفت ریاضی و کاهش اضطراب ریاضی دانش‌آموزان با اختلال ریاضی مورد استفاده قرار گیرد. با توجه به مطالب بالا می‌توان بیان کرد که درک و فهم ریاضی در موفقیت شغلی و مدیریت شخصی در زندگی روزمره ما نمود دارد. ریاضی در دوره ابتدایی، راهنمایی و دبیرستان مرکز نظم‌دهی برنامه‌های آموزشی است (جان و داوسون ، 2009) نظریۀ بارشناختی، حافظۀ کوتاه مدت محدود شده را با حافظۀ نامحدود بلندمدت مرتبط می‌سازد. در نتیجۀ این محدودیت، آموزش باید به گونه‌ای طراحی شود که حافظۀ فعال را قادر به پردازش این اطلاعات سازد (کریسچنر، 2002 ). بر اساس نظریه بارشناختی، بارشـناختی درونـی بـه دو عامـل بستگی دارد: تعداد عناصری که در هر تکلیـف یـادگیری بایـد به طور همزمان در حافظه فعـال پـردازش شـوند و نیـز دانـش پیشین یادگیرنده بـه عبـارت دیگـر، هـر چه یادگیرنده نسبت به محتوای یادگیری، دانش پیشین کمتری داشته باشد . میزان بارشناختی درونـی بیشـتری را تجربـه خواهـد نمود. (صالحی و همکاران 1396) در چند دهه اخیر مطالعه فراشناخت و تأثیر آن بر انجام تکالیف مدرسه، به ویژه درس ریاضی، مورد توجه پژوهشگران واقع شده است. پژوهش‌های کلاسی و آزمایشگاهی نشان داده‌اند که پیشرفت تحصیلی در درس ریاضی، نه تنها به دانش پایه بستگی دارد، بلکه به عواملی دیگر نظیر آگاهی از این دانش نیز مربوط می‌شود همچنین اضطراب ریاضی حالتی از ناآرامی و ناراحتی در زمان ارائه مسائل ریاضی است که ممکن است مانع عملکرد ریاضی، صرف‌نظر از توانایی واقعی شود (بلوگلا و کوکاک ، 2006)گزارش نموده‌اند که اضطراب ریاضی یکی از شایع‌ترین مشکلات عاطفی مربوط به درس ریاضی است. بنابراین با توجه به اهمیت بار شناختی در فرایند آموزش و یادگیری و تاثیر اضطراب ریاضی در کاهش یادگیری دانش‌آموزان هدف پژوهش بررسی تاثیر آموزش مبتنی بر بارشناختی بر کاهش اضطراب ریاضی دانش‌آموزان است. فرضیه پژوهش: آموزش مبتنی بر بارشناختی بر اضطراب ریاضی دانش‌آموزان تاثیر معناداری دارد. روش تحقیق روش پژوهش حاضر شبه‌آزمایشی از نوع پیش‌آزمون و پس‌آزمون با دو گروه است. جامعه آماری پژوهش شامل تمامی دانش‌آموزان مقطع ابتدایی استان گلستان است که با روش نمونه‌گیری خوشه‌ای از بین شهرستان‌های استان گلستان به طور تصادفی شهرستان آق قلا انتخاب شد و به قید قرعه یکی از مدارس ابتدایی شهرستان انتخاب شد سپس از بین پایه‌های تحصیلی به طور تصادفی پایه پنجم انتخاب شد و از بین دانش‌آموزان جهت همگن‌سازی و با توجه به اینکه متغیر پژوهش اضطراب ریاضی است، آن دسته از دانش‌آموزانی که دارای نمره خوب و خیلی خوب در درس ریاضی بودند به عنوان نمونه پژوهشی انتخاب شدند که در نهایت 40 دانش‌آموز به عنوان نمونه پژوهش انتخاب شدند. ابزار پژوهش شامل پرسشنامه مقیاس اضطراب ریاضی دو بعدی تجدید نظر شده بای که در سال ۲۰۱۱ توسط بای طراحی شده است. ابزار مذکور دارای ۱۴ گویه‌ی ۵ گزینه‌ای مدرج از کاملاً مخالف (نمره‌ی ۱) تا کاملا موافق (نمره‌ی ۵) می‌باشد. در کل، پرسشنامه دارای دو بعد بوده که ۶ عبارت اثر مثبت ریاضی (۱، ۳، ۵، ۱۰، ۱۲ و ۱۳) و ۸ عبارت (۲، ۴، ۶، ۷، ۸، ۹، ۱۱ و ۱۴ تأثیر منفی ریاضی را در زندگی فرد مورد سنجش قرار می‌دهد. منظور از اثر منفی و مثبت، نگرش فرد به اهمیت ریاضیات در زندگی و علاقمندی وی به این درس می‌باشد. جهت سنجش اضطراب ریاضی، سؤالاتی که به طور کلی اثر مثبت ریاضی را در زندگی فرد می‌سنجند، معکوس شده و بدین ترتیب نمرات بالا حاکی از اضطراب ریاضی می‌باشد. پایایی درونی پرسشنامه از طریق آزمون باز آزمون، پس از ۹ هفته 85/0و همبستگی مقیاس مذکور با پیشرفت تحصیلی (معدل) ۸۳/۰ در پژوهش بای ذکر شده است (بای، 2011) این مقیاس ابتدا توسط امیر‌پور و همکارانش (1392) به زبان فارسی برگردانده شد و سپس متن سؤالات اصلی در اختیار کارشناس زبان انگلیسی قرار گرفت تا ترجمه را به صورت معکوس از فارسی به انگلیسی ترجمه کند. در نهایت، پیشنهادات ایشان در جهت روانی گزاره‌ها و برداشت یکسان از سوالات اعمال گردید. و در پژوهش حاضر روایی پرسشنامه توسط کارشناسان حوزه آموزش و روان‌شناسان حوزه تعلیم و تربیت مورد بررسی قرار گرفت و پس از انجام اصلاحات جزئی مورد تائید نهایی قرار گرفت و پایایی پرسشنامه با استفاده از الفای کرونباخ 75/0 بدست آمد که نشان از پایایی مطلوب پرسشنامه دارد. روش اجرای پژوهش بدین صورت است که تعداد 40 دانش‌آموز را به دو گروه مساوی و همسان تقسیم شدند و از آنها پیش‌آزمون گرفته شد سپس هریک از گروه‌ها به یکی از روش‌های مبتنی بر بارشناختی و معمول درس ریاضی پایه پنجم فصل 4 تقارن و چندضلعی‌ها از صفحه 73 تا 79 طی 8 جلسه آموزش داده شد. جهت تجزیه و تحلیل داده‌ها از نرم‌افزار تحلیل آماری spss ورژن 23 در بخش تحلیل توصیفی (واریانس، انحراف معیار، چولگی و کشیدگی) و استنباطی (تحلیل کواریانس یک متغیره) استفاده شد. یافته‌ها جدول زیر شاخص‌های توصیفی دانش‌آموزان را نشان می‌دهد. جدول 1. شاخص‌های توصیفی دانش‌آموزان شاخص فراوانی درصد فراوانی نمره درس ریاضی خوب 13 5/32 خیلی‌خوب 27 5/67 انظباط خوب 7 5/14 خیل خوب 33 5/82 با توجه به جدول 1 می‌توان بیان کرد که تعداد دانش‌آموزانی که در درس ریاضی نمره خیلی‌خوب گرفتند و دارای انضباط خیلی‌خوب بودند بیشتر از سایر دانش‌آموزان است. شاخص‌های توصیفی متغیرها شامل واریانس، انحراف استاندارد، چولگی و کشیدگی ارائه شده‌اند که برای بررسی نرمال بودن متغیرها استفاده می‌شود. جدول 2. شاخص‌های توصیفی متغیرهای پژوهش متغیر انحراف معیار واریانس چولگی کشیدگی پیش‌آزمون اضطراب ریاضی معمول 84/0 71/0 46/0- 21/0- ترکیبی 60/0 37/0 06/0 04/0- پس‌آزمون اضطراب ریاضی معمول 96/0 93/0 06/0 76/0- ترکیبی 89/0 79/0 04/0 62/0- درصورتی که قدر مطلق چولگی و کشیدگی به ترتیب از 3 و 10 کمتر باشد داده‌ها نرمال می‌باشند. بنابراین با توجه به جدول 2 قدر مطلق چولگی و کشیدگی متغیرها به ترتیب کمتر از 1 و 3 می‌باشد که نشان از نرمال بودن متغیرها دارد. فرضیه اول: آموزش مبتنی بر بارشناختی بر اضطراب ریاضی دانش‌آموزان تاثیر معناداری دارد. جدول 3. آزمون لون جهت برابری واریانس‌های خطا F درجه آزای 1 درجه آزادی 2 سطح معناداری 78/3 1 78 055/0 با توجه به جدول 3 از آنجایی که سطح معناداری آماره F کوچکتر از 05/0 است بنابراین باید گفت که واریانس خطای گروه‌ها برابر نبوده و بین آنها تفاوت وجود دارد. جدول زیر معنی‌داری یا عدم معناداری کل مدل و همچنین تاثیر جداگانه هر متغیر مستقل بر متغیر وابسته را نشان می‌دهد. جدول 4. آزمون اثرات بین روش‌های تدریس منبع مجموع مجذورات درجه آزادی میانگین مجذورات F سطح معناداری Eta مدل اصلاح شده 00/1382 3 67/460 37/649 00/0 61/0 رهگیری 61/303509 1 61/303509 45/427827 00/0 91/0 روش‌های آموزش 40/1262 1 40/1262 48/1779 00/0 67/0 پیش‌آزمون/پس‌آزمون 93/56 1 93/56 25/80 00/0 12/0 پیش‌آزمون/پس‌ازمون روش‌های آموزش 27/50 1 27/50 86/70 00/0 12/0 خطا 20/53 76 20/53 جمع 11/304803 80 کل صحیح 24/1435 79 با توجه به جدول 4 تاثیر جداگانه روش‌های آموزش (00/0=Sig، 86/70=F) بر نمره اضطراب ریاضی دانش‌آموزان معنی‌داری می‌باشد یعنی به لحاظ آماری، میانگین نمره اضطراب ریاضی در بین روش‌های آموزش متفاوت می‌باشد. نمودار 1. تخمین میانگین نمرات اضطراب ریاضی در روش‌های آموزش مبتنی بر بارشناختی و معمول با توجه به نمودار 1 نمره اضطراب ریاضی پس‌آزمون و طول پاره خط روش آموزش مبتنی بر بارشناختی بیشتر و بلندتر از روش آموزش معمول است بنابراین می‌توان بیان کرد که روش آموزش مبتنی بر بارشناختی نسبت به روش آموزش معمول تاثیر بیشتری بر اضطراب ریاضی دانش‌آموزان دارد. بحث و نتیجه‌گیری با توجه به ویژگی‌های مطلوب آموزش مبتنی بر بارشناختی در بهبود فرایند تحصیلی و روان‌شناختی دانش‌آموزان و اضطراب ریاضی در کاهش یادگیری دانش‌آموزان هدف پژوهش حاضر تاثیر آموزش مبتنی بر بارشناختی بر کاهش اضطراب ریاضی دانش‌آموزان است. نتایج پژوهش حاضر نشان داد که روش آموزش مبتنی بر بارشناختی بر کاهش اضطراب ریاضی دانش‌آموزان تاثیر مثبت و معناداری دارد بنابراین می‌توان بیان کرد که روش آموزش مبتنی بر بارشناختی سبب کاهش اضطراب ریاضی دانش‌آموزان می‌گردد. یافته‌ی حاصل با نتایج پژوهش‌های وانگ سریوچ، پیسینگکاگارم و جاروکاسمساوی (2019) و بادله، توماج و قبادیان (1400) که بیان می‌کنند روش آموزش مبتنی بر بارشناختی سبب کاهش اضطراب دانش‌آموزان و بهبود یادگیری دانش‌آموزان می‌گردد همسو می‌باشد. با توجه به اینکه اضطراب ریاضی از جمله ویژگی‌های فردی تأثیرگذار در امر یادگیری است .اضطراب ریاضی یک مشکل هیجانی شایع در بین دانش آموزان دارای اختلال ریاضی است که عملکرد دانش‌آموزان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. اضطراب ریاضی را احساس تنش و اضطرابی می‌داند که در بسیاری از موقعیت‌ها با دست کاری در اعداد و حل مسائل ریاضی مداخله می‌کند. اضطراب ریاضی را یکی از عوامل مهم در افت تحصیلی و ضعف در عملکرد ریاضی می‌دانند. اضطراب ممکن است ابتدا با دشوار ساختن یادگیری ریاضیات و سپس با ممانعت از بهره‌گیری یا انتقال دانش ریاضیات به هنگام امتحانات مانع کارآمدی دانش آموزان دچار ناتوانی یادگیری در مدرسه شود. بسیاری از دانش‌آموزان و بزرگسالان دچار ناتوانی یادگیری اذعان دارند که اضطراب همراه همیشگی آنان است. اضطراب ریاضی در واقع، وضعیتی روانی است که به هنگام رویارویی با محتوای ریاضی، موقعیت یاددهی- یادگیری، حل مسئله و امتحان در افراد پدید می آید این وضعیت معمولاً توأم با نگرانی زیاد، اختلال و نابسامانی فکری، افکار تحمیلی و تنش روانی است اضطراب نیروی عقلانی را به تحلیل می‌برد و موجب می‌شود که هر نوع عملکرد تحصیلی فرد مختل گردد. بنابراین روش آموزش بارشناختی به ما نشان می‌دهد حافظه می‌تواند به دو صورت گسترش پیدا کند. ابتدا، ذهن اطلاعات تصویری و شنیداری را به صورت جداگانه پردازش می‌کند. در حافظه‌ی کاری، اطلاعات شنیداری و اطلاعات تصویری همچون دو اطلاعات تصویری با هم رقابت نمی‌کنند. به این حالت «اثر وجه حسی» گفته می‌شود. به عنوان مثال، اطلاعات توصیفی زمانی که تعریف شوند در مقایسه با زمانی که با استفاده از نمودار نمایش داده شوند، تأثیر کمتری بر حافطه‌ی کاری دارند. دوم اینکه، حافظه‌ی کاری طرح‌واره‌ی ریشه‌دوانده در حافظه را به عنوان یک مورد مجزا در نظر می‌گیرد و طرح‌واره‌ای که به طور کامل «خودکارسازی» شده است را کلا نادیده می‌گیرد. بنابراین هرچقدر که محتوای آموزشی که ارائه می‌شود پیشینه ساختاری مرتبط‌تری داشته باشد فضای حافظه‌ی کاری را گسترش می‌دهد و سبب پویایی بیشتر حافظه، تفکر عمیق‌تر و سازمان یافته‌تر و به طبع آن اعتماد به نفس بالاتر و آرامش خاطر بیشتر می‌شود. پژوهش حاضر مانند هر پژوهش دیگری با محدودیت‌هایی نظیر پایه‌ی تحصیلی، محتوای یک درس و جنسیت دانش‌آموزان مواجه بود. با توجه به یافته‌های پژوهش پیشنهاد می‌شود که نسبت به تعمیم روش آموزش مبتنی بر بار شناختی در سایر دروس آموزشی و پایه‌های تحصیلی مختلف تلاش گردد همچین در جهت کاهش اضطراب ریاضی دانش‌آموزان به عنوان یکی از عوامل روان‌شناختی موثر در افزایش عزت نفس، پیشرفت تحصیلی، بهبود یادگیری دانش‌آموزان برنامه‌ریزی گردد. به طور کلی پیشنهاد ما به پژوهشگران این است که در جهت کشف تاثیر روش آموزش مبتنی بر بار شناختی در سایر عوامل تحصیلی، روانی و شناختی دانش‌آموزان همت نمایند همچنین در جهت شناسایی سایر روش‌های آموزشی که سبب کاهش اضطراب ریاضی دانش‌آموزان می‌شود برنامه‌ریزی و آزمایش نمایند.
)